Blijf op de hoogte
Schrijf je in op de nieuwsbrief om een overzicht te ontvangen van de belangrijkste nieuwsberichten en activiteiten.
Terwijl U dit leest wordt ‘Les casernes’, een recent woningbouwcomplex van het Brusselse bureau Matador in Bergen, pal in het midden van de ‘culturele kilometer’ van Mons 2015, onherroepelijk vernield door een laag witte verf die de subtiele ritmiek en volumewerking teniet doet. Aanstoker van deze aanslag is de gemachtigd ambtenaar van de provincie Henegouwen. Hij legde deze maatregel op volstrekt arbitraire wijze, en op basis van discutabele argumenten, op. De architecten werden bij deze beslissing geweerd. Het morele recht van de architect als auteur van een project wordt daarmee op schandalige wijze met de voeten getreden. Wij roepen elke lezer daarom met aandrang op om de steunbetuiging te ondertekenen die de architecten lanceerden.
Het gaat hier immers niet enkel om een particulier geval, maar om een haast onvoorstelbaar precedent. Als dit ongestraft kan, betekent dat zonder meer dat het werk van de architect als auteur, ergo het beroep zelf, geen enkele maatschappelijke erkenning meer geniet, en dus betekenisloos wordt. Meer informatie over dit project vindt U op de site van de architecten.
Een korte samenvatting van de feiten volgt hier.
De besmeuring van ‘Les casernes’ is een verhaal van ambtelijke en wettelijke willekeur zonder voorgaande. In 2006 won Matador samen met projectontwikkelaar Himmos de wedstrijd voor een nieuw woningencomplex op een braakliggend terrein binnen de oude stadswallen. De inzet was hoog: het complex ligt pal tussen het nieuwe ‘Arsonic’ en het ‘Manège’-theater, en bepaalt zo mee het gezicht van de ‘culturele kilometer’ die de stad met zicht op het evenement Mons 2015 wilde realiseren. Sowieso is de bouw van 126 woningen binnen een historische context een gebeurtenis van belang.
De kwaliteit van het project lag niet alleen in de imposante gevelbehandeling of de voortreffelijke kwaliteit van de plannen, maar zeker ook in de geraffineerde inplanting. De ontwerpers weken daarvoor af van het masterplan voor de site dat één U-vormig gebouw voorzag. Zij voorzagen echter een tweede, kleiner scharniervolume dat het nieuwe geheel elegant en duidelijk laat aansluiten bij het bestaande theater en justitiepaleis. Daardoor ontstonden aan beide zijden van dit scharniervolume volwaardige driehoekige publieke pleinen. Een ervan omlijst de oude ‘Tour de Valenciennes’ op voorbeeldige wijze. Het gewest en de stad werkten enthousiast mee aan het project, ondanks deze afwijkingen. Slechts op één punt onstond enige twijfel: de ‘zwarte’ (in feite zeer donkerbruine) steen die de architecten voorstelden was te veel in tegenspraak met het RCU. Bij de start van de werken werd echter een mock-up van de uiteindelijke gevels gemaakt, met een ander type, minder donkerbruine steen, die algemene instemming kreeg. De werken startten dus onder een goed gesternte.
De crisis gooide echter roet in het eten: terwijl een deel van het project reeds in ruwbouw klaar was, bleek dat er niet langer vraag was naar grotere appartementen. Een nieuw ontwerp voorzag daarom meer kleinere eenheden, zonder daarom te tornen aan de materiaalkeuze, de gevelbehandeling of de inplanting van het project. Een nieuwe bouwaanvraag had dus niet meer dan een formaliteit mogen zijn. Tot consternatie van alle betrokkenen oordeelde de gemachtigde ambtenaar van de provincie, die zich eerder geen lor van de gesprekken rond de eerste bouwaanvraag had aangetrokken, op 28 februari 2013 dat dit ontwerp niet conform was met het Gemeentelijk Stedenbouwkundig Reglement, en wel omdat de gevelsteen zwart zou zijn. Dat dus in weerwil van de eerdere instemming van de Waalse en stedelijke stedenbouwkundige administratie met het proefmodel van de gevel. Zelfs twee wetenschappelijke kleuranalyses wimpelde hij af met de sneer dat je experts alles kan laten beweren… De ambtelijke willekeur is daarmee ondubbelzinnig duidelijk, maar om onnaspeurbare redenen leek niemand deze man een strobreed in de weg te durven leggen.
De man speelde de zaak zelfs zeer hoog door de werken onmiddellijk en volledig stil te leggen – in volle winterperiode een calamiteit. Nadat de ontwikkelaar een eerste rechtszaak inspande ontstond zelfs een complete patstelling: de gemachtigd ambtenaar weigerde elke oplossing die niet aan zijn voorwaarden voldeed. Te weten:
Vooral dat tweede punt is opmerkelijk: ten gronde gaat het er blijkbaar om dat het gebouw niet beantwoordt aan de meer frivole, lichte smaak van de ambtenaar, al heeft die dan – als jurist – geen enkele competentie op esthetisch vlak, of toch niet meer dan wie dan ook.
Na nog meer juridische schermutselingen bereikten de ambtenaar, de stad en de ontwikkelaar een compromis om o.a. delen van het scharniergebouw wit te schilderen. De architecten werden bij die besprekingen al snel geweerd. Kopers van appartementen werden helemaal buiten spel gezet (zelfs het heilige eigendomsrecht moet in België dus wijken voor de gemachtigd ambtenaar). Dit is een schande. Hier worden fundamentele rechten geschonden. Het auteursrecht is hier dode letter. Het eigendomsrecht evenzeer. Het bestuur geeft bovendien, door in één en hetzelfde dossier nu eens zus, dan weer zo te oordelen, blijk van volstrekte willekeur, tot en met in zijn argumentatie.
In het komende nummer van A+ gaat Michaël Ghyoot nader in op de inzet van dit merkwaardige stadsproject. Elkeen die echter op enige wijze begaan is met de morele rechten van architecten op hun werk moet nu, onmiddellijk in het geweer komen tegen wat hier gaande is. Te beginnen met het tekenen van de steunbetuiging.
tekst: Pieter T'Jonck gepubliceerd in A+ op 18.08.2015
